Zalecenia żywieniowe w nowotworach głowy i szyi.
Zalecenia żywieniowe w nowotworach głowy i szyi.
Nowotwory głowy i szyi (najczęściej występujące nowotwory głowy i szyi to: rak gardła, rak krtani, rak ślinianek, rak jamy ustnej, rak języka, rak nosa i zatok, rak tarczycy, rak ucha) to nowotwory, które ze względu na lokalizację i stosowanie terapii skojarzonej (radiochemioterpii) mają wysokie ryzyko wystąpienia niedożywienia. Wyniszczenie może dotyczyć nawet 75% chorych na nowotwory rejonu głowy i szyi. Napromieniowanie jamy ustnej powoduje dolegliwości związane z połykaniem i bólem gardła. Przyczynia się to obniżonej chęci i możliwości przyjmowania posiłków.Wynika z tego, że opieka żywieniowa powinna być włączona do leczenia chorego zaraz po rozpoznaniu nowotworu.
Póki pacjent nie odczuwa skutków terapii powinien jeść posiłki o stałej konsystencji. Wraz z nasilającym się odczynem popromiennym należy wprowadzać posiłki półpłynne, o nie podrażniającej konsystencji np: mogą być roztarte, zmiksowane, w formie galaretek i kremów. Często występujące problemy z połykaniem (dysfagia) wymuszają, aby posiłki były miękkie i delikatne. Ubocznym skutkiem terapii też jest brak śliny i suchość w jamie ustnej, dlatego ważne jest aby zrezygnować z twardych i suchych produktów (np. pieczywo, surowe kawałki warzyw, chrupki, suche przekąski) które mogą nasilić ból.
Należy zrezygnować z produktów słodkich i napojów słodzonych. Namaczanie w rosole, oliwie pomoże w przełknięciu kęsa np.: pieczywa. Kleik z siemienia lnianego nawilży i złagodzi dolegliwości podczas jedzenia. Warto stosować również substytuty śliny, które będą działały ochronnie na zęby i poprawią komfort. Tak jak w każdym nowotworze ważne jest nawodnienie organizmu. Najlepiej sprawdzi się woda niegazowana, lekkie napary herbaty, nagietka i lipy. Soki ze ze względu na dużą zawartość cukrów prostych i kwaśny smak mogą podrażniać śluzówkę, dlatego pacjenci powinni zrezygnować z ich spożywania.
Posiłki powinny być częste, o niedużej objętości. Istotne jest by w niewielkiej ilości dostarczyć wartości odżywcze m.in. dużą ilość białka pełnowartościowego (2-2,5 g na kg/mc) głównie z mięsa i jaj, ale również warto sięgnąć po białko w proszku. Dobrze sprawdzą się ugotowane i zmiksowane kawałki mięsa dodane do zup, gotowanych warzyw skrobiowych (dyni, ziemniaków, marchwi) z wzmacniającą kaloryczność łyżką oliwy, masła, sera żółtego, śmietanki. Stosowanie produktów mlecznych pełnotłustych ( jogurty, śmietana,sery mascarpone i ricotta) pozwoli także na zwiększenie kaloryczności posiłków.
Tego typu komponowanie i wzmacnianie dań w kaloryczność czyli tzw. fortyfikacja, pozwoli na dostarczenie większej ilości potrzebnych składników odżywczych w niedużej objętości posiłku.
Ze względu na problemy z połykaniem często wykorzystuje się ONS czyli doustne suplementy żywieniowe, które są kompletne, wysokobiałkowe i wysokokaloryczne. Ze względu na wysoką osmolalność należy pić je powoli, najlepiej schłodzone i przez słomkę. Dla pacjenta wyniszczonego warto wprowadzić również dodatek niewielkich ilości ONS tłuszczowego.
Dobrą metodą wzmacniania posiłków jest dodatek zmielonych na mąkę orzechów i migdałów. Jako źródła węglowodanów dobre będą drobne i przetarte kasze, lane kluski, rozgotowane makarony: pszenne, ryżowe i sojowe.
Gdy przyjmowanie pokarmów drogą ustną jest ograniczone do 60% dziennego zapotrzebowania stosuje się żywienie dojelitowe przez założony PEG czyli przezskórną endoskopową gastrostomię odżywczą. PEG rutynowo zakładany jest pacjentom z rozpoznanym nowotworem języka, krtani i krtaniowej i ustnej części gardła. W niektórych przypadkach wykorzystuje się sondę nosowo-żołądkową, a w marginalnych żywienie pozajelitowe.
Wszystkie wyżej wymienione metody mają na celu niedopuszczenie do niedożywienia chorego, wzmocnienie jego odpowiedzi na leczenie i ukończenie terapii w terminie. Dobrze odżywiony pacjent lepiej odpowiada na stosowane leczenie i jego rokowania wzrastają.
Opracowała: Emilia Motacja, onkodietetyk. Fundacja Onkologiczna Nadzieja