Tomografia komputerowa

Tomografia komputerowa jest badaniem radiologicznym pozwalającym na uzyskanie obrazów wszystkich badanych struktur wykorzystując promienie rentgena. Umożliwia uzyskanie wyraźnych i szczegółowych zdjęć narządów oraz kości. Celem badania jest ocena struktur narządów i wykrycie potencjalnych nieprawidłowości w ich budowie. Dzięki metodzie tomografii komputerowej można wykonywać badania dowolnej części ciała. Powszechnie stosowanym skrótem odpowiadającym tomografii komputerowej jest TK lub CT (Computed Tomography). Urządzenie do badania nazywamy tomografem, a uzyskany obraz tomogramem. Tomografia komputerowa jest szeroko wykorzystywana w medycynie. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza. Ocena zdjęcia należy do lekarza radiologa.

Pierwszy tomograf został zbudowany w 1968 roku, kilka lat później został wprowadzony do medycyny, po czym przez ostatnie lata aparaty te zostały ulepszone. Obecnie najlepiej, aby badania były wykonywane na aparatach wielorzędowych (minimum 12), co umożliwia skrócenie czasu badania oraz pozwala uzyskać dokładniejszy obraz badanych tkanek.

Pacjent umieszczony na specjalnym ruchomym stole jest przesuwany do wnętrza urządzenia. We wnętrzu na specjalnej ramie, dookoła ciała pacjenta porusza się lampa wytwarzająca promieniowanie rentgenowskie. Promieniowanie to, przechodząc przez poszczególne tkanki ciała pacjenta, ulega osłabieniu. Stopień osłabienia promieniowania zależy od rodzaju tkanki. Dzięki temu zjawisku można dobrze zróżnicować między sobą poszczególne tkanki w ciele pacjenta. Obrazy są uzyskiwane w płaszczyźnie poprzecznej, ale możliwe jest również wykonanie odpowiednich rekonstrukcji.

1. Wskazania do wykonania badania metodą tomografii komputerowej
Niekiedy badanie wykonywane jest w trybie natychmiastowym, do wskazań takich należą:

  • podejrzenie krwawienia doczaszkowego,
  • podejrzenie kliniczne ropnia mózgu,
  • uraz głowy i kanału kręgowego.

Tomografia komputerowa głowy jest wykonywana między innymi, gdy zachodzi podejrzenie nowotworu mózgowia, a także:

  • po urazach rdzenia kręgowego;
  • przy chorobach kości czaszki, zatok, jam nosa, gardła i krtani;
  • przy zmianach naczyniopochodnych w mózgowiu;
  • przy wadach wrodzonych ośrodkowego układu nerwowego;
  • przy chorobach przysadki mózgowej i oczodołu;
  • przy zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa i przepukliny jąder miażdżystych;
  • przy zaburzeniach neurologicznych.

Tomografia komputerowa klatki piersiowej jest przeprowadzana w przypadku zmian w opłucnej i ścianie klatki piersiowej, chorobach płuc, serca, osierdzia i dużych naczyń, a także przy nowotworach płuc i drzewa oskrzelowego. Inne wskazania do TK to:

  • guzy pęcherza moczowego;
  • nowotwory narządów rodnych u kobiet i gruczołu krokowego u mężczyzn;
  • zapalenie i urazy śledziony;
  • zapalenie trzustki i wątroby;
  • patologia nadnerczy;
  • nowotwory narządów wewnętrznych;
  • zapalenie nerek;
  • guzy;
  • wodonercze;
  • urazy;
  • wady nerek;
  • zwężenie tętnic nerkowych;
  • zapalenie i guzy żołądka, jelit i przełyku.

U niektórych osób występuje reakcja alergiczna na środek kontrastowy. Jeśli pojawi się obrzęk skóry, zaczerwienienie, nudności, wysypka, zawroty głowy,wymioty lub osłabienie, należy skontaktować się z lekarzem. Badanie TK wykonuje się u osób w różnym wieku.

Przeciwwskazania do wykonania badania:

  • ciąża.

Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. Badanie tomograficzne nie powinno być wielokrotnie powtarzane z powodu promieniowania rentgenowskiego.

2. Przygotowanie do TK i przebieg badania
Badanie jest bezbolesne i bezpieczne dla pacjenta, wymaga jednak pewnych przygotowań. Przed badaniem lekarz przeprowadzi krótki wywiad (czasami należy wypełnić przygotowaną ankietę), należy go wówczas poinformować o alergii lub wcześniejszym wystąpieniu reakcji na podanie środka kontrastowego. Koniecznością jest także poinformowanie o ciąży, laktacji, klaustrofobii, skłonności do krwawień. Na badanie warto dostarczyć wyniki innych wykonanych badań obrazowych.

Do badania TK pacjent powinien przyjść na czczo, to znaczy, że przez co najmniej 6 godzin przez wykonaniem badania nie powinien spożywać posiłków stałych, a przez 3 godziny również płynów. Przed badaniem nie należy także palić papierosów. W dniu badania należy zażyć wszystkie leki stosowane przewlekle jak dotychczas. Cukrzycy muszą o odpowiedniej porze wziąć insulinę i przyjąć posiłek, a na badanie zabrać ze sobą coś do jedzenia i picia. W przypadku badania jamy brzusznej wskazane jest wcześniejsze zastosowanie środków hamujących perystaltykę jelit.

Przed badaniem pacjent musi zdjąć wszelkie metalowe ozdoby (np. kolczyki, broszki, naszyjniki, zegarki, długopisy, klucze). Należy odłożyć również telefon komórkowy, portfel. Nie ma konieczności rozbierania się - ściągnięcia wymagają jednak te części garderoby, które posiadają metalowe elementy, na przykład klamry paska, metalowe guziki, suwaki. Bezpośrednio przed badaniem należy opróżnić pęcherz moczowy.

W trakcie badania pacjent kładzie się na wąskim ruchomym stole (najczęściej na plecach), który następnie wsuwa się do oświetlonego tunelu. We wnętrzu aparatu wokół pacjenta porusza się lampa, która wytwarza promieniowanie rentgenowskie. Promienie przechodzą przez ciało badanego i umożliwiają uzyskanie na monitorze obrazu danej warstwy ciała pacjenta. Konieczne jest leżenie w bezruchu, poruszenie może zakłócić obraz badania. W pomieszczeniu zostajemy sami, jednak pacjent cały czas ma kontakt z personelem medycznym. Samo badanie trwa kilkanaście minut w zależności od jego rodzaju. Konieczna jest współpraca osoby badanej z personelem. Zwykle lekarze proszą, by wstrzymać na chwilę oddech. Jeśli będziemy postępować według zaleceń, badanie będzie trwało krócej, a jego wynik będzie dokładniejszy. Tomografia komputerowa jest całkowicie bezbolesna, oczywiście za wyjątkiem wkłucia do żyły strzykawki ze środkiem kontrastowym. W każdej chwili badanie może zostać przerwane, jest połączenie między komorą aparatu a konsolą, gdzie znajduje się personel wykonujący badanie (w aparacie znajduje się oprócz kamer także mikrofon). W trakcie badania należy natychmiast poinformować lekarza o wystąpieniu objawów niepożądanych – duszności, zawrotów głowy, nudności, narastającego uczucia lęku.

Podczas badania może pojawić się konieczność podanie kontrastu. Jego celem jest poprawa obrazu i odróżnienie od siebie poszczególnych struktur. Kontrast to płynne substancje pochłaniające promieniowanie X w większym lub mniejszym stopniu niż otaczające tkanki. Do badań w technice tomografii komputerowej stosuje się inne rodzaje środków kontrastowych niż w rezonansie magnetycznym. Pacjenci uczuleni na działanie środka kontrastowego, jak również pacjenci po przebytych schorzeniach nerek oraz z niewydolnością nerek, powinni poinformować o tym lekarza przed rozpoczęciem badania. W przypadku tomografii jamy brzusznej badany musi wypić wodny roztwór środka kontrastowego. Robi się to po to, by na zdjęciach wszystko było odpowiednio dobrze widoczne.

W niektórych przypadkach, u osób, które nie są w stanie wytrwać bez ruchu przez okres badania, konieczne jest podanie leku uspokajającego lub nawet zastosowanie znieczulenia ogólnego. W przypadku dzieci podaje się środek uspokajający lub znieczulenie ogólne. Przed badaniem należy poinformować dziecko o przebiegu badania. Powinno ono wiedzieć, że TK jest bezbolesnym badaniem, które nie trwa zbyt długo. Małego pacjenta warto przygotować na odgłosy wydawane przez tomograf, z zastrzeżeniem, że urządzenie go nie dotknie.

Na badanie należy wziąć ze sobą wyniki badań obrazowych wykonanych wcześniej. Po jego zakończeniu można prowadzić samochód. Wynik badania ma formę opisu, do którego dołącza się niekiedy zdjęcia.

Badanie może być nieprzyjemne dla osób cierpiących na klaustrofobię. W związku z tym, że podczas wykonywania tomografii nie można się ruszać, zaleca się podanie dzieciom środków uspokajających. Może też zaistnieć konieczność ogólnego znieczulenia.

3. Czy tomografia komputerowa jest szkodliwa?
Podczas badania używane jest promieniowanie rentgenowskie. Dawka promieniowania rentgenowskiego jest stosunkowo duża, ale bezpieczna dla pacjenta. Jednak badanie nie powinno być powtarzane często, ponieważ promieniowanie rentgenowskie jest szkodliwe dla organizmu. Tyczy się to szczególnie kobiet w ciąży, kobiet w okresie owulacji starających się o dziecko i osób w podeszłym wieku. Działanie promieni rentgena może niekorzystnie wpłynąć na rozwój płodu.

Czasami pacjentowi podaje się dożylnie kontrast, który może wywoływać reakcję alergiczną. Jeśli pacjent otrzymuje środek cieniujący, istnieje niewielkie ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej. Mimo to, jest ono znacznie mniejsze niż dawniej ze względu na zmianę stosowanych preparatów. Możliwe powikłania po wprowadzeniu kontrastu do krwi ujawniają się rzadko. Najczęściej mają formę łagodnych reakcji skórnych i pokarmowych – zaczerwienienie skóry, pokrzywka, nudności, wymioty. Może wystąpić również spadek ciśnienia krwi, przyspieszony rytm pracy serca, skurcz oskrzeli z dusznością czy nawet zatrzymanie oddechu i pracy serca. Opisane powikłania nie zależą od dawki i mogą wystąpić niezależnie od wszystkich podjętych środków ostrożności. Środki kontrastowe stosowane w tej technice mogą mieć również działanie nefrotoksyczne.

4. Środki kontrastowe stosowane w tomografii komputerowej
Środek kontrastowy w badaniach radiologicznych może zostać podany doustnie, dożylnie, dotętniczo lub doodbytniczo. W przypadku większości badań metodą tomografii komputerowej naczyń krwionośnych i narządów miąższowych niezbędne jest dożylne podanie środków kontrastowych, najczęściej wykonywane za pomocą strzykawki automatycznej, która umożliwia precyzyjne dawkowanie środka. Obecnie stosowanym w tomografii komputerowej rodzajem kontrastów są jodowe środki kontrastowe. Nazwa ta pochodzi od pierwiastka jodu zawartego w składzie chemicznym tych kontrastów.

Na rynku dostępne są trzy grupy jodowych środków kontrastowych:

  • Wysokoosmolalne środki kontrastowe – jonowe środki kontrastowe, obciążone większą częstotliwością występowania działań niepożądanych;
  • Niskoosmolalne środki kontrastowe – niejonowe środki kontrastowe, preparaty preferowane między innymi ze względu na znacząco mniejszą częstość wywoływania działań niepożądanych niż środki jonowe;
  • Izoosmolalne środki kontrastowe – również niejonowe środki kontrastowe o osmolalności zbliżonej do parametrów krwi oraz o znacznie większej lepkości w porównaniu do środków niskoosmolalnych.

Powikłania po donaczyniowym podaniu środków kontrastowych do tomografii komputerowej można podzielić na 3 podstawowe typy: lekkie, umiarkowane i ciężkie. Większość z tych działań pojawia się najczęściej w ciągu pierwszych 20 minut po podaniu środka, jednak w rzadkich przypadkach obserwuje się również późne działania niepożądane występujące 24-48 godzin po wstrzyknięciu preparatu.

  • Lekkie – nudności, wymioty, obfite pocenie, pokrzywka, świąd skóry, chrypka, kaszel, kichanie, uczucie ciepła;
  • Umiarkowane – omdlenie, obfite wymioty, rozległa pokrzywka, obrzęk twarzy, obrzęk krtani, skurcz oskrzeli;
  • Ciężkie – drgawki, obrzęk płuc, wstrząs, zatrzymanie oddechu, zatrzymanie krążenia.

Po badaniu mogą wystąpić również objawy grypopodobne, bóle rąk, skurcze mięśni. Stosowanie środków kontrastowych może powodować wystąpienie ostrej pokontrastowej nefropatii (ang. CIN – Contrast Induced Nephropathy). Wystąpienie tego powikłania jest nieraz przyczyną nawet hospitalizacji. Nefropatią pokontrastową nazywa się ostrą niewydolność nerek u osoby z prawidłową funkcją nerek przed zabiegiem diagnostycznym z użyciem środka kontrastowego bądź istotne pogorszenie funkcji nerek u chorych z uprzednio rozpoznaną przewlekłą niewydolnością nerek.

Czynniki ryzyka rozwoju pokontrastowej nefropatii po podaniu środków kontrastowych są związane ze stanem zdrowia chorego poddanego badaniu tomograficznemu z zastosowaniem kontrastu. Do grupy czynników należą:

  • rozpoznana uprzednio niewydolność nerek;
  • cukrzyca, a zwłaszcza nefropatia cukrzycowa;
  • podeszły wiek
  • odwodnienie;
  • hipotonia;
  • zastoinowa niewydolność krążenia – zwłaszcza zaawansowana faza choroby;
  • obniżenie frakcji wyrzutowej lewej komory serca;
  • ostry zawał mięśnia sercowego;
  • wstrząs kardiogenny;
  • szpiczak plazmocytowy;
  • stan po przeszczepie nerki;
  • hipoalbuminemia (<35 g/l) i niedokrwistość z obniżeniem hematokrytu (<39% u mężczyzn, <36% u kobiet).

Samo wykonanie badania i przeprowadzone podczas niego procedury, takie jak podanie dużej objętości środka kontrastowego, dotętnicze podanie kontrastu, podanie niektórych typów środków kontrastowych oraz wielokrotne podanie środków kontrastowych w krótkim odstępie czasu.

Za podstawę profilaktyki wystąpienia nefropatii pokontrastowej uważa się odpowiednie nawodnienie chorego – podawanie płynów doustnie i dożylnie przed badaniem z zastosowaniem kontrastu oraz nawodnienie w trakcie oraz po zakończeniu badania. Przed badaniem wskazane jest również oznaczenie poziomu kreatyniny.

5. Rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa?
Rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa to dwie najbardziej popularne metody wykorzystywane w diagnostyce obrazowej (nie biorąc pod uwagę ultrasonografii). Tomografia została wprowadzona na rynek wcześniej, dzięki czemu badanie jest bardziej dostępne i wykonywane w większej liczbie ośrodków, jest również badaniem tańszym. W obu badaniach może być podawany kontrast, są to jednak odmienne preparaty – w tomografii zawsze oparte na substancjach jodowych. W badaniu metodą rezonansu magnetycznego nie są wykorzystywane promienie X, jest więc bezpieczniejsze, gdyż nie dochodzi do narażenia na promieniowanie. Jest metodą dokładniejszą, pozwala obejrzeć struktury w kilku przekrojach, jednak jest badaniem droższym oraz mniej przyjemnym dla pacjenta - czas badania jest dłuższy, podczas badania należy leżeć nieruchomo oraz w środku panuje hałas. O wyborze badania powinien zdecydować lekarz.

Badanie zawsze wykonywane jest na zlecenie lekarza. O wskazaniach do badania decyduje kierujący lekarz   specjalista. Jednak lekarz radiolog decyduje o sposobie wykonania badania. Przed wykonaniem badania konieczne jest podpisanie zgody na wykonanie samego badania oraz podanie środka kontrastowego. Cena badania w zależności od ośrodka, gdzie jest wykonywane oraz od obszaru, który podlega badaniu jest różna, ale zwykle jest to kilkaset złotych. [1]

 


[1] Bulski T., Walecki J. (red.), Tomografia komputerowa - zastosowanie kliniczne, Urban & Partner, Wrocław 2007, ISBN 978-83-60290-26-2
Pruszyński B. Radiologia - diagnostyka obrazowa, Rtg, TK, USG, MR i medycyna nuklearna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, ISBN 978-83-200-4325-9
Pruszyński B. Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka badań, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000, ISBN 83-200-2463-3

Źródło: https://portal.abczdrowie.pl/